Hücre ve Kök Hücre
1. Kök Hücre Tedavisi Ne Kadar Yaygındır?
Kök hücrelerde en umut verici konu farklı fonksiyonel erişkin hücre tiplerine dönüşebilme yetenekleri ve çok sayıda hastalığın tedavisinde hücre replasmanı için potansiyel kaynak olarak hizmet vermesidir. Böylece, doku dejenerasyonu olan her hastalık kök hücre tedavisi için (Parkinson ve Alzheimer hastalığı, omur ilik hasarı, felç yanık, kalp hastalığı, Tip 1 diyabet, osteoartrit, romatoid artrit, kas distrofisi ve karaciğer hastalığı) potansiyel aday olabilmektedir.
Buna ek olarak gözden alınan kök hücreler ile yapılan retinal rejenerasyon, hasarlı yada hastalıklı gözlerin olası tedavisinde öncü olabilir ve bir gün körlük tedavi edilebilir. Saç kök hücreleri de alınabilir ve saç hücresi rejenerasyonu ile saç kaybı olan insanlara yardım edilebilir.
Erişkin kök hücre replasmanı, uygun bir donörden kemik iliği nakli, kan kanseri ve diğer kan hastalıkları için kabul edilir ve halen kullanılmakta olan bir tedavi yöntemidir. Bununla birlikte, ciddi toksisite olabilmesi ve uygun donör bulma zorluğu bu yöntemi sınırlandırmaktadır. Bir hastanın kendi kordon kanı ya da kemik iliği hücrelerinde genetik değişiklik yaparak oluşturulan gen tedavisinin yararlı olabileceği düşünülmektedir, ancak şu ana dek çalışmalarda henüz rutin kullanıma yansıtabilecek tedavi aşamasına gelinemese de bu konuda çok sayıda ve ciddi araştırma yapılmaktadır.
Son günlerde erişkin kök hücrelerin kullanımıyla ilgili yeni olasılıklar ortaya çıkmakta, araştırmalar kişinin kendi hücrelerinin kan kadar farklı doku çeşitlerinde (beyin, kas, böbrek, karaciğer, pankreas) özellikli hücre çoğaltılabildiğini ortaya koydukça kendi kök hücrelerimizi vücut dışında çoğaltıp vücuda tekrar geri vererek tedavide kullanabileceğiz.
2. Kök Hücre Tedavisi En Çok Hangi Hastalıklarda Kullanılmaktadır?
Hematopoetik (kan sistemi) kök hücreler, kemik iliğinde bulunan ve tüm kan hücrelerinin öncüsü olan, günümüzde tedavide en çok kullanılan kök hücre tipidir. Doktorlar 40 yıldan daha uzun bir zamandan beri tedavi amaçlı hematopoetik kök hücre nakletmişlerdir. Hematopoetik kök hücre toplama yada saklama için kullanılan ilerlemiş teknoloji şimdi lösemi, lenfoma ve çok sayıda kan hastalığının tedavisinde rutin olarak kullanılmaktadır.
Henüz sınırlı sayıda hastaya uygulanmış olsa da, kök hücrelerin klinik potansiyeli başka hastalıkların (diyabet ve böbrek kanserini de içeren) tedavisinde de kanıtlanmıştır. Kök hücrelerin karaciğer hastalığı, koroner hastalıklar, otoimmün ve metabolik hastalıklar, kronik enflamatuar hastalıklar (amiloidoz vb.) ve diğer ilerlemiş kanser türlerinin tedavisindeki iyileştirici etkisi için yeni klinik uygulamalarla ilgili araştırmalar yapılmaktadır.
3. Kök Hücreler Laboratuar Ortamında Üretebilir mi?
Kök hücreler genellikle vücut ısısına (37oC) uygun, yüksek nemli inkübatörlerde kültür kaplarında üretilebilirler. Çok farklı sayıda kök hücre olduğu için her hücre tipine uyan farklı kültür ortamı koşulları vardır. Bilim adamları için önemli olan kültür ortamında hücrelerin farklılaşmadan çoğaltılabilmesi ve gerektiğinde hücrelerin yönlendirilebilmesidir.
Kordon kanı, kemik iliği veya kemik iliğinin uyarılması sonucu çevre kanına çıkan kan kök hücreleri de özellikli kültür ortamlarında çoğaltılırlar, bu kök hücreler hızla çoğalıp farklılaşabildikleri için kültür ortamı koşullarının iyi bilinmesi gereklidir.
Mezenkimal kök hücre adı verilen hücreler kültür ortamında yapışarak çoğalan ve daha geç farklılaşmaya gidebilen hücreler oldukları için bu hücrelerin tedavi amaçlı kullanımı konusunda da bir çok çalışma yapılmaktadır.
4. Kordon Kanı Veya Kök Hücreler Bir Bankada Saklanılabilir mi?
İnsan kordon kanı, nöral kök hücreler ve insan embriyonik kök hücre bankaları çeşitli ülkelerde kurulmuştur ve sayıları hızla artmaktadır. Kordon kanı tıpkı kemik iliği gibi kök hücre naklinde genetik ve kazanılmış hastalıkların tedavisinde hematopoetik kök hücre kaynağı olarak saklanmaktadır.
Düşük yapılmış fetüsten elde edilen nöral kök hücreleri beynin spesifik hastalıklarının potansiyel tedavisi için bankalarda saklanmaktadır. Embriyonik kök hücre bankaları da kısıtlı sayıda da olsa devlet kontrolünde embriyonik hücre saklamaktadırlar.
Kök hücre bankacılığında kök hücre saklama aşamasına gelmeden önce, örnek ile ilgili kalite kontrol prosedürlerinin sağlanması: kromozomal anomali, kök hücrelerin dondurulma-çözülme aşamasındaki yetenekleri, hastanın kök hücrelerine ihtiyacı halinde immün reaksiyonu, kök hücrelerde hastalığa neden olabilecek virüslerin bulunması, gerektiğinde gereken erişkin kök hücreleri üretme/oluşturma yetenekleri ve kök hücre sayısının yarar sağlayacak miktarda çoğaltma yeteneklerinin olup olmadığının araştırılması gereklidir .